6.5
x¸c ®Þnh khèi lîng riªng vµ tû träng
Khèi lîng riªng
Khèi lîng riªng cña mét chÊt ë nhiÖt ®é t
(rt) lµ khèi lîng mét
®¬n vÞ thÓ tÝch cña chÊt ®ã, x¸c ®Þnh ë nhiÖt ®é t:
M:
Khèi lîng cña chÊt, x¸c ®Þnh ë nhiÖt ®é t.
V:
ThÓ tÝch chÊt, x¸c ®Þnh ë nhiÖt ®é t.
Trong
hÖ ®¬n vÞ quèc tÕ S.I, ®¬n vÞ cña khèi lîng riªng lµ kg/cm3. Trong
ngµnh dîc thêng x¸c ®Þnh khèi lîng riªng ë nhiÖt ®é 20 oC (r20) cã tÝnh ®Õn ¶nh
hëng cña søc ®Èy cña kh«ng khÝ (tøc lµ quy vÒ gi¸ trÞ x¸c ®Þnh trong ch©n
kh«ng) vµ dïng ®¬n vÞ kg/l hoÆc g/ml.
Tû träng t¬ng ®èi
Tû träng t¬ng ®èi 
cña mét chÊt lµ tû sè
gi÷a khèi lîng cña mét thÓ tÝch cho tríc cña chÊt ®ã, vµ khèi lîng cña cïng
thÓ tÝch níc cÊt, tÊt c¶ ®Òu c©n ë 20oC.
Tû träng biÓu kiÕn
§¹i lîng “tû träng biÓu kiÕn” ®îc dïng
trong c¸c chuyªn luËn ethanol, ethanol 96% vµ lo·ng h¬n..., lµ khèi lîng c©n
trong kh«ng khÝ cña mét ®¬n vÞ thÓ tÝch chÊt láng. Tû träng biÓu kiÕn ®îc biÓu
thÞ b»ng ®¬n vÞ kg m-3 vµ ®îc tÝnh to¸n theo biÓu thøc sau ®©y:
Tû träng biÓu
kiÕn = 997,2 x 
Trong ®ã lµ tû träng t¬ng ®èi
cña chÊt thö.
997,2 lµ khèi lîng c©n trong kh«ng khÝ cña
1 m3 níc, tÝnh b»ng kg.
X¸c
®Þnh tû träng cña mét chÊt láng
X¸c ®Þnh tû träng cña mét chÊt láng theo
ph¬ng ph¸p ®îc chØ râ trong chuyªn luËn. NÕu chuyªn luËn kh«ng chØ râ dïng
ph¬ng ph¸p nµo ®Ó x¸c ®Þnh tû träng mét chÊt láng, cã thÓ dïng mét trong c¸c
ph¬ng ph¸p sau ®©y:
Ph¬ng ph¸p dïng picnomet:
C©n chÝnh x¸c picnomet rçng, kh« vµ s¹ch. §æ vµo picnomet mÉu thö ®· ®iÒu chØnh
nhiÖt ®é thÊp h¬n 20oC, chó ý kh«ng ®Ó cã bät khÝ. Gi÷ picnomet ë
nhiÖt ®é 20oC trong kho¶ng 30 phót. Dïng mét b¨ng giÊy läc ®Ó thÊm
hÕt chÊt
láng thõa trªn v¹ch møc, lµm kh« mÆt ngoµi cña picnomet, c©n råi tÝnh khèi
lîng chÊt láng chøa trong picnomet. TiÕp ®ã ®æ mÉu thö ®i, röa s¹ch picnomet,
lµm kh« b»ng c¸ch tr¸ng ethanol råi tr¸ng aceton, thæi kh«ng khÝ nÐn hoÆc kh«ng
khÝ nãng ®uæi hÕt h¬i aceton, sau ®ã x¸c ®Þnh khèi lîng níc cÊt chøa trong
picnomet ë nhiÖt ®é 20oC cÇn x¸c ®Þnh.
Ph¬ng ph¸p nµy cho kÕt qu¶ víi 4 ch÷ sè lÎ thËp ph©n.
Ph¬ng ph¸p dïng c©n thñy tÜnh Mohr-Westphal: §Æt c©n trªn mÆt
ph¼ng n»m ngang. M¾c phao vµo ®ßn c©n, ®Æt phao ch×m trong níc cÊt ë nhiÖt ®é
20oC vµ chØnh th¨ng b»ng b»ng c¸c con m· ®Æt ë c¸c vÞ trÝ thÝch hîp,
thu ®îc gi¸ trÞ M. LÊy phao ra, thÊm kh« råi ®Æt l¹i phao ch×m trong chÊt láng
cÇn x¸c ®Þnh tû träng, ë cïng nhiÖt ®é 20oC, chó ý sao cho phÇn d©y
treo ch×m trong chÊt láng mét ®o¹n b»ng ®o¹n ®· ch×m trong níc cÊt. ChØnh l¹i
th¨ng b»ng b»ng c¸c con m· ®Æt ë vÞ trÝ thÝch hîp, thu ®îc gi¸ trÞ M1.
Tû sè M1/M lµ tû träng cÇn x¸c ®Þnh.
Ph¬ng ph¸p nµy cho kÕt qu¶ víi 3 ch÷ sè lÎ thËp ph©n.
Ph¬ng ph¸p dïng tû träng kÕ: Lau
s¹ch tû träng kÕ b»ng ethanol hoÆc ether. Dïng ®òa thuû tinh trén ®Òu chÊt láng
cÇn x¸c ®Þnh tû träng. §Æt nhÑ nhµng tû träng kÕ vµo chÊt láng ®ã sao cho tû
träng kÕ kh«ng ch¹m vµo thµnh vµ ®¸y cña dông cô ®ùng chÊt thö. ChØnh nhiÖt ®é
tíi 20oC vµ khi tû träng kÕ æn ®Þnh, ®äc kÕt qu¶ theo vßng khum díi
cña møc chÊt láng. §èi víi chÊt láng kh«ng trong suèt, ®äc theo vßng khum trªn.
Ph¬ng
ph¸p nµy cho kÕt qu¶ víi 2 hoÆc 3 ch÷ sè lÎ thËp ph©n.
X¸c ®Þnh tû träng cña mì, s¸p, nhùa, nhùa th¬m:
Dïng picnomet: §Çu tiªn c©n chÝnh x¸c
picnomet rçng (M1) råi c©n picnomet ®æ ®Çy níc cÊt ë 20oC
(M4). Sau ®ã ®æ níc ®i, lµm kh« picnomet, dïng èng hót hoÆc phÔu
cuèng nhá, cho vµo trong picnomet mÉu thö ®· ®îc ®un ch¶y kho¶ng 1/3-1/2 thÓ
tÝch cña picnomet. §Ó 1 giê trong níc nãng, kh«ng ®Ëy nót. Lµm nguéi ®Õn 20oC,
®Ëy nót. Lau kh« mÆt ngoµi picnomet råi l¹i c©n (M2). Cuèi cïng thªm
níc cÊt ®Õn v¹ch, lau kh« mÆt ngoµi picnomet råi l¹i c©n (M3). Chó
ý kh«ng ®îc ®Ó bät khÝ cßn l¹i gi÷a líp níc vµ mÉu thö.
TÝnh kÕt qu¶ theo c«ng thøc:
